Borderline - zaburzenie osobowości z pogranicza

Czym jest zaburzenie osobowości?

DSM-5 (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, Fifth Edition) definiuje zaburzenia osobowości mówiąc o wzorcach zachowania i doświadczenia wewnętrznego, które mają pewną charakterystykę.

Wzorce są:

• trwałe, które znacznie różnią się od oczekiwań kulturowych - w co najmniej dwóch z poniższych: obszarów:

  • Poznanie (np. sposób postrzegania i interpretacji siebie, innych ludzi i wydarzeń).

  • Afektywność (np. zakres, intensywność, labilność i adekwatność reakcji emocjonalnych).

  • Funkcjonowanie interpersonalne.

  • Kontrola impulsów.

• wszechobecne i nieelastyczne (tj. są obecne w szerokim zakresie sytuacji osobistych i społecznych);

• stabilne i trwałe, a ich początki można prześledzić i zauwżyć do okresu młodości lub wczesnej dorosłości.

• Wzorce prowadzą do dystresu lub dużych trudności/upośledzenia funkcjonowania w obszarach społecznych, zawodowych lub innych;

• Wzorzec ten nie może być lepiej wyjaśniony jako przejaw lub konsekwencja innego zaburzenia psychicznego.

• Wzorzec ten nie wynika z efektów fizjologicznych substancji (np. nadużycia leków, alkoholu) ani z ogólnego stanu medycznego (np. urazu głowy).

DSM-5 klasyfikuje zaburzenia osobowości w trzy grupy, zwane klastrami.

Klasyfikacja do określonego klastra zaburzeń osobowości zależy od charakterystycznych wzorców zachowań, myślenia i emocji, które przejawiają pacjenci. W tym wpisie zajmiemy się wzorcami osobowości borderline (czytaj dalej).

Opis klastrów A, B i C:

• Klaster A obejmuje zaburzenia dziwaczne i ekscentryczne, takie jak

  • paranoiczne,

  • schizoidalne i

  • schizotypowe zaburzenia osobowości.

• Klaster B skupia się na zaburzeniach dramatycznych, emocjonalnych lub niestabilnych, takich jak

  • antyspołeczne,

  • borderline,

  • histrioniczne i

  • narcystyczne zaburzenia osobowości.

• Klaster C zawiera zaburzenia lękliwe i bojaźliwe, takie jak

  • unikowe,

  • zależne i

  • obsesyjno-kompulsyjne zaburzenia osobowości.

Diagnoza zaburzeń osobowości według DSM-5 to złożony proces, który wymaga staranności, precyzji i doświadczenia klinicznego.

Pierwszym krokiem w diagnozie jest zbieranie szczegółowego wywiadu klinicznego. Terapeuta przeprowadza rozmowę z osobą, która obejmuje historię życia, relacje międzyludzkie, reakcje emocjonalne, sposób postrzegania siebie i innych oraz kontrolę impulsów. Ważne jest, aby zrozumieć, jak te wzorce zachowań manifestują się w różnych kontekstach życiowych pacjenta. Oprócz wywiadu, terapeuta obserwuje zachowania osoby podczas sesji terapeutycznych i zwraca uwagę na sposób komunikacji pacjenta, jego reakcje emocjonalne oraz interakcje międzyludzkie.

Aby ustrukturyzować proces diagnozy, często stosuje się specjalne narzędzia diagnostyczne, takie jak SCID-5-PD (Structured Clinical Interview for DSM-5 Personality Disorders). Takie narzędzia pomagają systematycznie oceniać objawy i ułatwiają dokładne rozpoznanie. Niezwykle ważne jest również wykluczenie innych przyczyn objawów, takich jak inne zaburzenia psychiczne, stany medyczne czy działanie substancji psychoaktywnych.

Ostateczna diagnoza powinna być stawiana przez doświadczonego specjalistę, najlepiej psychiatrę lub psychologa klinicznego, który ma doświadczenie w ocenie i leczeniu zaburzeń osobowości. Specjalista ten musi mieć umiejętność wnikliwej oceny wszystkich zebranych informacji i wyciągania odpowiednich wniosków.

W tym wpisie zajmiemy się opisem osobowości z pogranicza.

Czym jest zaburzenie osobowości z pogranicza?

Zaburzenie osobowości z pogranicza (BPD, ang. Borderline Personality Disorder) jest skomplikowanym i wieloaspektowym zaburzeniem psychicznym charakteryzującym się niestabilnością emocjonalną, impulsywnością, trudnościami w relacjach interpersonalnych i niestabilnym obrazem siebie. Osoby z BPD często doświadczają intensywnych emocji, które mogą prowadzić do skrajnych reakcji i zachowań.

Diagnoza BPD powinna być przeprowadzona przez wykwalifikowanego specjalistę zdrowia psychicznego, który może dokładnie ocenić obecność i nasilenie tych objawów.

Kluczowe cechy zaburzenia osobowości z pogranicza

• Desperackie próby uniknięcia rzeczywistego lub wyobrażonego porzucenia.

  Osoba z BPD może podejmować skrajne wysiłki, aby uniknąć bycia opuszczonym, co może obejmować dramatyczne zmiany zachowań lub emocji.

• Wzorzec niestabilnych i intensywnych relacji interpersonalnych charakteryzujących się naprzemiennymi skrajnościami idealizacji i dewaluacji.

  Relacje osoby z BPD mogą być intensywne, ale niestabilne, z nagłymi zmianami od bliskiej więzi do nagłego odrzucenia.

• Zaburzenia tożsamości: wyraźnie i uporczywie niestabilny obraz samego siebie lub poczucie własnej wartości.

  Osoby z BPD mogą mieć trudności z określeniem, kim są, co może prowadzić do niestabilności w ich planach życiowych, celach i wartościach.

• Impulsywność w co najmniej dwóch obszarach, które mogą być potencjalnie autodestrukcyjne (np. wydawanie pieniędzy, seks, nadużywanie substancji, lekkomyślna jazda, objadanie się).

  Osoby z BPD mogą podejmować impulsywne działania bez myślenia o konsekwencjach, co może prowadzić do ryzykownych sytuacji.

• Nawracające zachowania, gesty lub groźby samobójcze lub zachowania samookaleczające.

  Zachowania te mogą obejmować powtarzające się próby samobójcze, samookaleczenia, groźby lub gesty mające na celu zwrócenie uwagi na ból emocjonalny.

• Niestabilność emocjonalna z powodu wyraźnej reaktywności nastroju (np. intensywna epizodyczna dysforia*, drażliwość lub lęk trwające zazwyczaj kilka godzin, rzadko dłużej niż kilka dni).

  Osoby z BPD mogą doświadczać nagłych i intensywnych zmian nastroju, które są wywoływane przez stresujące sytuacje.

  *Dysforia to stan emocjonalny charakteryzujący się głębokim niezadowoleniem, przygnębieniem, niepokojem lub niepokojem psychicznym. Jest to przeciwieństwo euforii, czyli stanu intensywnego, przyjemnego podniecenia

• Chroniczne uczucie pustki.

  Uczucie wewnętrznej pustki, które może być stałe i trudne do przezwyciężenia.

• Niedostosowane zachowania, niewłaściwy, intensywny gniew lub trudności z kontrolowaniem gniewu (np. częste wybuchy gniewu, stała złość, powtarzające się bójki).

  Osoby z BPD mogą mieć trudności z zarządzaniem swoim gniewem, co może prowadzić do częstych konfliktów i agresji.

• Przemijające, związane ze stresem objawy paranoidalne lub objawy dysocjacyjne.

  W sytuacjach dużego stresu, osoby z BPD mogą doświadczać paranoicznych myśli lub objawów dysocjacyjnych, takich jak poczucie oderwania od rzeczywistości.

Osoby niezwiązane z psychiatrią czy psychologią mogą nie wiedzieć, czym dokładnie jest np. poczucie pustki, objawy paranoidalne i dysocjacyjne. Oto kilka słów na ten temat.

Poczucie pustki najłatwiej opisać na przykładzie:

• Anna spędziła cały dzień z przyjaciółmi, bawiąc się na imprezie. Pomimo towarzystwa i rozmów, które miały miejsce, czuje się pusta i niezaspokojona. Wewnętrznie odczuwa pustkę, która nie znika, nawet gdy jest otoczona przez innych ludzi. Nie potrafi wytłumaczyć, dlaczego czuje się tak, ale jest to uczucie, które towarzyszy jej niemal codziennie, nawet w sytuacjach, które powinny sprawiać jej radość. Ta pustka sprawia, że ​​czuje się osamotniona i niezrozumiana, nawet gdy jest w otoczeniu ludzi, co prowadzi do dalszego pogłębienia jej emocjonalnego cierpienia.

• Osoba przebywa w otoczeniu uznawanym za atrakcyjne i relaksujące, takim jak malownicze miejsce nad jeziorem. Mimo dostępności bodźców zewnętrznych, które mogłyby przynieść satysfakcję i zaspokojenie, doświadcza głębokiego wewnętrznego uczucia pustki. To poczucie pustki jest subiektywnym doświadczeniem psychicznym, które charakteryzuje się brakiem satysfakcji z życia, niezaspokojeniem emocjonalnym i głębokim uczuciem niepełności. Nawet w obliczu pozytywnych bodźców zewnętrznych, takich jak piękno przyrody czy bliskość przyjaciół, osoba nie jest w stanie odczuć pełni satysfakcji, co prowadzi do dalszego pogłębiania jej dyskomfortu emocjonalnego.

Osoba może doświadczać niestabilności w obrazie samej siebie lub poczuciu własnej wartości w sposób widoczny na różnych płaszczyznach życia.

• Na przykład, Anna może rano obudzić się z przekonaniem, że jest kompetentną i wartościową osobą, pełną siły i determinacji, gotową podjąć wyzwania dnia. Jednakże, już po południu, po dokonaniu drobnej pomyłki w pracy, może nagle ulec wewnętrznym wątpliwościom, odczuwając nagłe poczucie bezwartościowości i braku kompetencji. Ta niestabilność może prowadzić do trudności w podejmowaniu decyzji, utrzymywaniu stabilnych relacji i osiąganiu poczucia spełnienia osobistego.

Przemijające wyobrażenia paranoidalne

Przemijające wyobrażenia paranoidalne w kontekście BPD odnoszą się do epizodów paranoidalnych myśli lub przekonań, które są tymczasowe i zazwyczaj związane z silnym stresem lub lękiem. Wyobrażenia te mogą obejmować:

• Przekonanie, że inni są wrogo nastawieni: Osoby z BPD mogą mieć przelotne myśli, że inni ludzie działają przeciwko nim, chcą im zaszkodzić lub knują przeciwko nim.

• Mogą wykazywać nadmierną podejrzliwość wobec intencji innych osób, nawet bliskich przyjaciół czy partnerów.

• Interpretacja neutralnych wydarzeń jako zagrażających: Zwyczajne wydarzenia mogą być interpretowane jako zagrażające, co wywołuje silne emocje i reakcje obronne.Charakterystyka wyobrażeń paranoidalnych w BPD:

• Te wyobrażenia są zazwyczaj krótkotrwałe i mogą ustępować po złagodzeniu stresu.

• Często pojawiają się w sytuacjach, które wywołują silny stres, lęk lub poczucie zagrożenia.

• Towarzyszą im silne emocje, takie jak lęk, złość czy poczucie zagrożenia.

• Chociaż wyobrażenia te mogą być bardzo realne dla osoby z BPD, zazwyczaj nie mają one podstaw w rzeczywistości.

Objawy dysocjacyjne w BPD

Zaburzenie osobowości z pogranicza (BPD) może obejmować bardzo nasilone objawy dysocjacyjne, które są poważnym problemem wpływającym na funkcjonowanie osób z tym zaburzeniem. Dysocjacja to mechanizm, który pozwala na oddzielenie się od bolesnych wspomnień, emocji lub aspektów rzeczywistości, ale może prowadzić do poważnych trudności w codziennym życiu. Przyczyny nasilonych objawów dysocjacyjnych są różne. Wielu pacjentów z BPD doświadczyło w przeszłości traumy, w tym przemocy fizycznej, emocjonalnej lub seksualnej. Dalej, sytuacje konfliktowe, porzucenia, czy intensywne emocje mogą prowadzić do odczuwania dysocjacji jako sposobu radzenia sobie. Charakterystyczna dla BPD niestabilność emocjonalna może również przyczyniać się do epizodów dysocjacyjnych, gdy emocje stają się przytłaczające. Objawy:

• Derealizacja jest poczuciem, że otaczająca rzeczywistość jest nierealna, odległa lub zmieniona. Osoby mogą czuć, jakby były odcięte od otoczenia, a świat wokół nich wydawał się niewyraźny lub dziwny.

• Depersonalizacja jest doświadczeniem, w którym osoba czuje się odłączona od własnego ciała lub umysłu. Może to obejmować poczucie, że obserwuje się siebie z zewnątrz lub że jest się odciętym od swoich emocji i fizycznych odczuć.

• Amnezja dysocjacyjna polega na trudności z przypominaniem sobie ważnych informacji osobistych, co wykracza poza zwykłe zapominanie. Może to obejmować okresy czasu, których nie pamiętają, szczególnie te związane z traumą lub silnym stresem.

• Fugue dysocjacyjna - Rzadko, osoby mogą doświadczyć fugue dysocjacyjnej, gdzie nagle podróżują daleko od domu lub miejsca pracy i nie pamiętają swojej przeszłości ani tego, kim są.

Leczenie i zarządzanie objawami

Leczenie i zarządzanie objawami zaburzenia osobowości z pogranicza stanowi istotne wyzwanie zarówno dla pacjentów, jak i dla specjalistów zajmujących się zdrowiem psychicznym. Zaburzenie osobowości borderline (BPD) charakteryzuje się niestabilnymi relacjami międzyludzkimi, intensywnymi emocjami, impulsywnością oraz chronicznym uczuciem pustki. Osoby z BPD często zmagają się z intensywnym lękiem przed porzuceniem oraz skrajnymi wahaniami nastroju, co może prowadzić do samouszkodzeń i innych destrukcyjnych zachowań. Właściwe leczenie jest kluczowe dla poprawy jakości życia tych osób oraz ich zdolności do funkcjonowania w codziennym życiu.

Współczesne podejście do leczenia BPD koncentruje się na terapii psychologicznej, przy czym najczęściej stosowanymi metodami są terapia dialektyczno-behawioralna (DBT), terapia schematów oraz terapia oparta na mentalizacji (MBT).

Wsparcie farmakologiczne jest również wykorzystywane, zwłaszcza w przypadku współwystępujących zaburzeń, takich jak depresja czy lęk.

Skuteczne zarządzanie objawami BPD wymaga zintegrowanego podejścia, które obejmuje psychoterapię, wsparcie farmakologiczne oraz strategie radzenia sobie z emocjami i relacjami międzyludzkimi. Dzięki temu osoby z BPD mogą stopniowo zyskiwać kontrolę nad swoimi objawami, poprawiając jakość swojego życia i relacji z innymi.

Leczenie w punktach:

• Terapia dialektyczno-behawioralna (DBT)

  • Jest to jedna z najskuteczniejszych terapii w leczeniu BPD, pomagająca pacjentom radzić sobie z intensywnymi emocjami i rozwijać zdrowsze wzorce myślenia.

• Farmakoterapia

  • Leki mogą być stosowane w celu łagodzenia objawów, takich jak lęk czy depresja, choć nie są główną metodą leczenia BPD.

• Techniki relaksacyjne i mindfulness

  • Mogą pomóc w redukcji stresu i poprawie samokontroli emocjonalnej.